Këtij viti Nobel Prize in Chemistry has been awarded jointly to Moungi Bawendi, Louis Brus and Alexei Ekimov “for the discovery and synthesis of quantum dots.”
Pikat kuantike janë nano grimcat, grimca të vogla gjysmëpërçuese, disa nanometra në madhësi midis 1.5 dhe 10.0 nm (1 nm është një e miliarda e metër dhe është e barabartë me 0.000000001 m ose 10-9m). Fenomenet kuantike që rregullohen nga madhësia e materies lindin në nano-dimensione kur madhësia e grimcave është e vogël në rangun e një miliarda e metër. Grimca të tilla të vogla quhen pika kuantike. Elektronet brenda pikës janë bllokuar dhe mund të zënë vetëm nivele të përcaktuara energjie. Kur ekspozohen ndaj një burimi drite, pikat kuantike ri-emetojnë një dritë të veçantë me ngjyrë të tyren. Ata kanë shumë veti të pazakonta. Ngjyra e tyre varet nga madhësia e tyre.
Efektet kuantike të varura nga madhësia kanë një rëndësi të madhe dhe kanë një gamë të gjerë aplikimesh. Bazuar në teknologjinë QLED (Quantum dot Light-Emitting Diode), pikat kuantike përdoren në monitorët e kompjuterave dhe ekranet e televizorit. Ato përdoren gjithashtu në llambat LED dhe në pajisjet bio-mjekësore për hartimin e indeve.
Aplikimet e pikave kuantike janë shumë të gjera dhe kanë ndikuar pothuajse në çdo familje në botë. Kjo u bë e mundur falë arritjeve të reja shkencore të laureatëve të këtij viti, të cilët dhanë kontribut thelbësor në skulpturimin e grimcave gjysmëpërçuese në nano-dimensione dhe vënien në përdorim të tyre.
Alexei Ekimov, në fillim të viteve 1980, krijoi efekte kuantike të varura nga madhësia në xhamin me ngjyrë dhe demonstroi se madhësia e grimcave ndikonte në ngjyrën e xhamit përmes efekteve kuantike. Louis Brus, nga ana tjetër, ishte i pari që tregoi efekte kuantike të varura nga madhësia në grimcat që notojnë lirshëm në një lëng. Në vitin 1993, Moungi Bawendi dha një kontribut të rëndësishëm drejt prodhimit kimik të pikave kuantike me cilësi të lartë të madhësive perfekte që ka revolucionarizuar industrinë.
La Nobel Prize in Chemistry this year recognises contributions towards zbulim and synthesis of quantum dots.
***
Burimi:
Çmimi Nobel.org. Njoftim për shtyp – The Nobel Prize in Chemistry 2023. Posted 4 October 2023. Available at https://www.nobelprize.org/prizes/chemistry/2023/press-release/
***
